Terug naar overzicht
De promovendus redt zich wel. Of niet?
Vrijwel iedere promotor heeft zelf een promotietraject achter de rug, eventueel gevolgd door een periode als postdoc. Maar is dit gegeven voldoende voor de succesvolle begeleiding van de promovendus van nu? Is het hebben van eigen ervaringen toereikend voor de adequate ondersteuning van de ander? Deelnemers aan de recente pilottraining 'Coachend begeleiden van promovendi' geven uitsluitsel.In het najaar van 2008 vond in Leiden tweemaal de pilottraining 'Coachend begeleiden van promovendi' plaats. Deze driedaagse training wordt georganiseerd door Aletta Wubben mens- en organisatieontwikkeling. Evaluatie van de training door respondenten laat een hoge waardering zien, met een gemiddeld cijfer van 8,3. Deelnemers zijn vooral enthousiast over de ruimte in het programma voor het oefenen van concrete situaties, de mogelijkheid tot inbrengen van casussen en het geven en ontvangen van feedback.
Uitgebreide feedback Eén van de deelnemers aan de training is Joanne van der Leun. Haar recente benoeming tot hoogleraar Criminologie vormde de aanleiding om zich voor de training in te schrijven.
Zij vertelt: "Het ligt in de lijn der verwachting dat ik de komende tijd meer promovendi zal begeleiden. Daarnaast heb ik ook 'gewone' onderzoekers onder me, die begeleiding nodig hebben. Deze pilottraining kwam mij qua timing slecht uit, maar het leek me toch een goed idee."
Joanne vervolgt: 'De cultuur binnen universiteiten is dikwijls competitief en gericht op zelfstandigheid. Een promovendus moet het vaak maar gewoon zien te redden. En natuurlijk zijn er altijd wetenschappers die het glansrijk doorstaan en komen boven drijven.
Ik ben zelf promovendus geweest en, net als anderen in de groep, denk je dan wel eens: "ik heb 't zelf ook allemaal moeten uitzoeken en waarom kunnen zij dat dan niet?" Maar dat is geen juiste starthouding. Het is goed om kritisch te kijken naar de wijze waarop we onze begeleiding vormgeven. Het is gewoon heel belangrijk voor het succes van je onderzoek.'
De training bleek goed aan te sluiten bij Joanne's behoefte aan meer houvast in het begeleiden van promovendi. 'Het is een heel opbouwende training, met veel oefeningen in gesprekstechnieken. De deelnemers kregen uitgebreide feedback, van de trainer en van de groep. Dat werkte heel goed. Daarnaast was er veel gelegenheid tot het inbrengen van casussen. Dat heb ik ook gedaan en de uitkomst daarvan was zeer verrassend. Door de training heb ik inzichten verworven waarmee ik in de praktijk aan de slag kan. Zo heb ik bijvoorbeeld veel geleerd over de verschillende fasen in een promotietraject. Voorheen had ik me niet gerealiseerd dat begeleiding in de beginfase van een promotietraject iets heel anders vraagt dan in het midden en aan het einde. In de training werd dat op een zeer verhelderende manier belicht.'
Gesprekstechnieken Marjolein Kikkert, senior researcher Medische Microbiologie bij het LUMC, heeft veel studenten begeleid in haar carrière tot dusver. Maar het begeleiden van promovendi voelt als veel grotere verantwoordelijkheid. Nu in haar huidige functie van haar verwacht wordt dat zij als co-promotor optreedt, leek de training haar een uitgelezen kans om de begeleiding met voldoende bagage te starten. 'Wat ik heb geleerd, is dat mensen zeer verschillend zijn in hun manier van benaderen. Heel duidelijk, en ook wel grappig, is te merken dat je je eigen ervaringen als aio en postdoc projecteert. De training helpt je om je daarvan bewust te worden.'
'Het programma is behoorlijk intensief. Er wordt flink ingegaan op de materie, maar het gaat vooral over hoe je met andere mensen omgaat. Hoe benader je mensen? Hoe krijg je dingen voor elkaar? Dat zijn dingen waar ik op de werkvloer nooit over nadenk. Opvallend was dat ik in de groep de enige bèta-deelnemer was. Ik zat tussen criminologen, politicologen en gedragswetenschappers die vaak iets meer gewend zijn om over dit soort metafysische zaken te praten.' Marjolein had met name profijt van de gesprekstechnieken die in de cursus behandeld werden. 'Mensen, dus ook aio's, praten soms niet makkelijk over gevoel of emoties. Dan is het best moeilijk om daar een fatsoenlijk gesprek over te hebben. Met de technieken die ik geleerd heb, en het feit dat ik ontdekte dat ook ik bepaalde neigingen heb die misschien niet zo productief zijn, kan ik nu met kleine aanpassingen veel meer uit een gesprek halen. Ik heb het geleerde gelijk de volgende dag in praktijk gebracht. En ... ik heb er meteen de vruchten van geplukt!'
Bewustwording Ook David Heyne, UHD Ontwikkelings- & Onderwijspsychologie bij FSW, heeft met veel enthousiasme de training gevolgd. 'Om in één woord samen te vatten wat deze training mij gebracht heeft: bewustwording. Bewustwording van je eigen manier van begeleiding geven. Als wetenschapper leer je dingen vaak along the way. Sommige dingen doe je goed, andere minder goed. Dat geldt ook voor het begeleiden van aio's. Deze training helpt je om in kaart te brengen wat je sterke kanten zijn, maar ook wat de valkuilen zijn in de wijze waarop je leiding geeft.
'Bij de theorie over het situationeel begeleiden werd ingezoomd op het ontwikkelingsniveau van de aio en zijn betrokkenheid in relatie tot het onwikkelingstraject dat deze aflegt. De begeleiding van aio's is in bepaalde opzichten vergelijkbaar met de manier waarop wij in onze afdeling werken met ouders van adolescenten met problemen. Ouders zijn geholpen om te zien dat soms een meer steunende rol nodig is, en dat soms ouders beter kunnen overstappen naar een rol die ook sturend is. Ook de begeleiding van aio's wisselt per taak, per doel, per eigenschappen van de aio. De training maakt me ervan bewust dat ik telkens weer moet kijken naar de actuele situatie. Hoe zit het met de vaardigheden van deze aio, om deze taak uit te voeren, in deze fase van het onderzoek?'
Veilige setting Hoewel de theorie voor David niet geheel nieuw was, heeft met name het praktijkgedeelte hem veel opgeleverd. David besluit: 'De coach zorgde voor een goede sfeer binnen de groep. Een veilige setting waarin de deelnemers gestimuleerd werden om open en eerlijk te zijn. Zo wordt het ook makkelijk om feedback te geven. Ook stimulerend waren de vele oefeningen, met de ondersteuning van een actrice die zich snel in een rol kon inleven. Dat heeft heel veel opgeleverd. Door het extra accent op oefenen, vormde deze training voor mij een goede mix tussen theorie en praktijk.'
Mw Prof.dr. Joanne P. v.d. Leun is hoogleraar Criminologie aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid, Instituut voor Strafrecht & Criminologie, Afd Criminologie en Penologie.
Dr.ir. Marjolein Kikkert is senior researcher bij de afdeling Medische Microbiologie, researchgroep Moleculaire Virologie van het Leids Universitair Medisch Centrum.
Dr David A. Heyne is Universitair Hoofddocent Ontwikkelings- & Onderwijspsychologie bij de Faculteit Sociale Wetenschappen.
